شپشک برنج چیست

شپشک برنج چیست ؟ چه تاثیری بر برنج دارد؟ آیا برنجی را که شپشک می زند می توان مصرف نمود؟ سوالاتی است که شاید برای شما نیز پیش آمده باشد. هیچ چیز بدتر از آن نیست که هنگامی که در کیسه ی برنج را باز می­کنید با منظره­ ی ناخوشایند حرکت حشره­ هایی سیاه رنگ در برنج مواجه شوید. این حشره­ ها را شپشک برنج می­ نامند. اینکه این شپشک­ ها چگونه به وجود می­ آیند؟ طول عمر آنها چقدر است و شرایط مناسب برای رشد آنها چگونه است سوالاتی است که در ادامه پاسخ آنها را خواهید یافت.

بیولوژی و شناخت شپشک برنج

شناخت شپشک برنج کمک می کند که اگر این حشره را در برنج یا حتی جای دیگری از منزل یافتید دچار نگرانی نشده و به دنبال راه مقابله با آن باشید. نام رایج این حشره شپشک برنج است اما نام علمی آن Sitophilus oryzae می­ باشد. این شپشک به موادی همچون آرد، پاستا، گندم و برنج علاقه دارد و در این بین برنج به گونه­ ای است که شرایط رشد این حشره به خوبی در آن فراهم است. طول شپشک بالغ بین ۱۶/۱ تا ۸/۱ اینچ و در زمانی که به صورت کرم است بیسار کوچک بوده و حدود ۲ تا ۳ میلیمتر می­باشد.

رنگ شپشک برنج قهوه­ ای تیره است به طوری در نگاه اول سیاه دیده می­ شود. و روی بال­ های آن چهار لکه­ ی قرمز یا زرد رنگ وجود دارد. برخی نیز ممکن است بر روی شکم یا قفسه سینه­ ی دارای لکه رنگی باشند. همانطور که از نام این حشره پیداست آنها دوستدار برنج هستند اما نکته­ ی جالب در موردشان این است که این حشرات می­ توانند از پشم و الیاف لباس، گل­ های خشک و میوه ­هایی مانند سیب و گلابی نیز تغذیه کنند و از آنجا که به خوبی نیز پرواز می­کنند، اگر در سایر نقاط منزل نیز آنها را مشاهده کردید اصلا تعجب نکنید. این حشرات موذی می­ توانند پرواز کرده و خود را به منبع بوی خوراکی که حس کرده­ اند برسانند.!

در قسمت سر این حشره یک زائده ­ی باریک و بلند شبیه به یک خرطوم قرار دارد و در قسمت بالای سر دو زائده­ ی دایره ­ای شکل وجود دارد. پاهای این حشره از ۵ قسمت تشکیل شده است اما به گونه­ ای در بدن قرار گرفته که چهار قطعه ­ای دیده­ می­ شود. بال­های شپشک برنج دارای شیارهای عمیق و البته سوراخ­ هایی بر روی بال­ ها می­باشد.

مراحل رشد شپشک برنج

رشد یک شپشک برنج از تخم گذاری تا تبدیل شدن به یک حشره ­ی بالغ تنها یک ماه طول می­ کشد. همچنین شپشک برنج می­تواند ۷ تا ۸ ماه عمر کند اما در مواردی مشاهده شده که تا ۲ سال نیز زنده مانده­ اند. زیرا این حشرات به خوبی پرواز کرده و می­توانند هر نوع ماده­ ی غذایی مورد علاقه شان را به راحتی پیدا کنند.  از این رو این حشرات می­ توانند آفت و دشمن بزرگی برای خانه و مواد غذایی باشند. یک شپشک برنج ماده­ تنها سه روز بعد از خارج شدن از شفیره­ ی خود قادر به تخم گذاری می­باشد. این ماده­ ی بالغ می ­تواند در طول ۳ تا ۶ ماهی که عمر می­ کند بین ۳۰۰ تا ۶۰۰ تخم بگذارد پس میتوان یک شپشک ماده را آفت بزرگتری دانست. یک شپشک برنج ماده به کمک زائده­ای جلوی سرش در دانه­ ی برنج یک سوراخ ایجاد می­کند و در آن تخم ریزی می­کند و سپس با ترشح یک ماده­ ی ژلاتینی سوراخ را مسدود می­کند تا از تخم­ها محافظت کند. تخم­ها بعد از چند روز به لاروهای سفید رنگی تبدیل می­شوند. لارو های شپشک برنج گوشتی، سفید رنگ و فاقد پا هستند و دارای یک سر مجزای کپسولی شکل هستند. لاروها محض تولد شروع به تغذیه از هسته­ ی  برنج می­ کنند، به خاطر همین تغذیه است که برنجی که شپشک زده باشد به مرور زمان حالت پودری شده و در طولانی مدت اگر به ان رسیدگی نشود از بین می رود. این تغذیه بین یک تا سه هفته طول می کشد و پس از آن لارو ها شروع به ساخت یک شفیره به دور خود می­کنند که در آن به یک شپشک برنج بالغ تبدیل می­شوند. (به نوعی پوست اندازی می­ کنند). مراحل تخم گذاری ، تبدیل به لارو و سپس شفیره معمولا داخل هسته­ ی دانه­ ی برنج صورت می گیرد و کمتر دیده می­ شود از این رو معمولا تا زمانی که به شپشک بالغ تبدیل نشوند شاید کسی متوجه این آفت برنج نشود. در واقع داخل هر دانه­ ی برنج دو تخم معمولا هست که یکی تبدیل شپشک نر می­شود و دیگری ماده. تخم­ها به لارو تبدیل می شوند، همان جا تغذیه کرده، رشد می­کنند و به شفیره تبدیل می­شوند و بعد از شفیره به یک شپشک برنج بالغ تبدیل می­ شوند. سپس شپشک ماده جفت خود را ترک کرده  و از همان حفره ­ای که از قبل ایجاد شده بود از برنج خارج شده و نسل جدید را شروع می­کنند. طول عمر لارو ۱۸ روز و شفیره ۶ روز است. و در کل همانطور که گفتیم حدود یک ماه از تخم گذاری تا تبدیل به شپشک برنج طول می­ کشد.

یک شپشک ماده در هر تخم­گذاری بین ۳۶ تا ۲۵۴ تخم می­ گذارد. در دمای ۸۰ تا ۸۹ درجه­ ی فارنهایت و با وجود ۷۵ تا ۹۰ درصد رطوبت تخم ­ها می­توانند در عرض ۳ روز به لارو تبدیل شوند. گرما و رطوبت دو عامل تاثیرگذار بر رشد سریع شپشک برنج هستند. به عنوان توضیح این مطلب می­توان گفت چرخه­ ی تبدیل تخم به حشره در تابستان بین ۳۰ تا ۴۰ روز طول می­ کشد در حالی که در زمستان این چرخه بین ۱۲۳ تا ۱۴۸ روز طول می­ کشد. نکته جالب در مورد شپشک برنج این است که هیچ گونه صدایی از خود تولید نمی کند. یعنی مانند بسیاری از حشرات دیگر صدای وز وز یا هر صدای دیگری ندارد و کاملا بی صدا و ساکت است.

آیا شپشک برنج بیماری زا است؟

شناخت شپشک برنج سبب می­شود دیگر نسبت به این حشره نگرانی نداشته باشید. شپشک برنج یک آفت غلات است و تقریبا هرجا غلاتی مانند برنج و گندم باشند این حشره نیز وجود دارد اما خوشبختانه از نظر پزشکی بیماری زا نبوده و بی ضرر هستند و تنها آسیب آن مربوط به برنج است و هیچ گونه بیماری در اثر خوردن تخم یا لارو یا شفیره­ی آنها ایجاد نمی­ شود.

اما هیچ کس دوست ندارد برنجی را مصرف کند که داخل آن شپشک یا لارو مشاهده کرده است. اگر بخواهید با روش شیمیایی آنها را از بین ببرید می­توانید با کمک سم تری فلومورون این کار را انجام داده و با از بین بردن لاروها چرخه­ ی حیات آنها را به طور کلی قطع کنید. همچنین برنج­ ها را در جای خنک و خشک نگهداری کنید. ولی در کل اگر می خواهیدبه جای اینکه شپشک را از بین ببرید از به وجود آمدن آن پیشگیری کنید، بهتر است با روش های نگهداری برنج آشنا باشید.