برنج یکی از غلات پر مصرف در کل جهان است. تقریبا نیمی از مردم برنج را به عنوان یک غذای اصلی مورد استفاده قرار می دهند. تاریخچه ی کاشت برنج و کشف و پرورش آن ماجراهایی بسیاری دارد که دانستن آنها قطعا خالی از لطف نیست. به خصوص آنکه برنج یکی از اقلام اصلی سفره های ایرانی محسوب می شود. شاید برای هرکسی جالب باشد که بداند خاستگاه برنج کجا بوده و چگونه به وجود آمده است.
تاریخچه ی کاشت برنج در جهان
در مورد اینکه دقیقا خاستگاه برنج وحشی در چه منطقه ای از جهان بوده اختلاف نظرهایی وجود دارد اما اکثر محققان بر این عقیده اند که بیش از چهارده هزار سال پیش برنج به صورت خودرو در شرق آسیا و افریقا رشد میکرده است.
اما اسناد باستان شناسی درباره ی اولین کاشت برنج نشان می دهد نخستین بار و حدود ۹ هزار سال پیش برنج در کشور چین و در منطقه ای به نام دره ی یانگ تسه شناسایی شده و به صورت یک محصول کشاورزی تبدیل شده است و یا به اصطلاح اهلی شده است. بعد از کاشت برنج در آسیای شرقی این محصول به تدریج راه خود را به سمت جنوب و غرب آسیا باز نمود و از انجا به اروپا نیز راه یافت. البته قدمت کاشت برنج در اروپا چندان زیاد نیست. نخستین بار در اواسط قرن سیزدهم میلادی برای نخستین بار برنج در انگلستان کشت و مورد استفاده قرار گرفت. کلمه rice (برنج در انگلیسی) نیز ریشه ی یونانی دارد.
بر اثر سلطه ی اروپایی ها بر امریکا (در هنگام کشف این قاره) برنج به آمریکا نیز وارد شده و مورد کشت قرار گرفت. نخستین بار در سال ۱۶۴۹ برنج در ایالت کارولینای امریکا کشت گردید. این برنج به لطف بردگان به عمل می آمد و بازار آن در مدت زمان کوتاه رونق بسیاری گرفت.
با وجود آنکه کاشت برنج در بسیاری از کشورهای جهان صورت میگیرد اما همچنان کشورهای هند و چین بزرگترین تولید کنندگان برنج در کل جهان هستند. البته ۶۰ درصد مصرف کنندگان برنج نیز در قاره ی آسیا هستند.
عده ای دیگر عقیده دارند که برنج وحشی ابتدا در منطقه هایی در استرالیا رشد کرده و سپس اهلی شده است. اما این ادعا چندان قوتی ندارد و به نظر میرسد که نخستین کاشت برنج توسط انسان در همان شرق آسیا می باشد. انواع برنج های امروزی مانند برنج ایندیکا (هندی) و جاپونیکا (ژاپنی ) میتواند شاهدی بر این ادعا باشد.
تاریخچه ی کاشت برنج در ایران
برنج در ایران جایگاه ویژه ای در بین غلات دارد و تقریبا قوت غالب اکثر ایرانیان است. اینکه اولین بار کی و در چه مکانی برنج به ایران وارد شده است مشخص نیست اما شواهد حکایت از آن دارد که از دوران هخامنشی به طور قطع برنج در ایران کشت شده است. آن زمان برنج بیشتر در ایالت های خراسان و مازندران پرورش داده میشد اما در این دوره گیلان نقشی در تولید و کاشت برنج نداشته است.
در مورد شروع کاشت برنج در گیلان نقل قول های متعددی وجود دارد. مسعود پورهادی کتاب با عنوان فرهنگ خوراک مردم گیلان دارد و در این کتاب در مورد کاشت برنج در گیلان به تفصیل صحبت نموده است. وی در این کتاب زمان شروع کشت برنج در گیلان را در دوره ی ساسانی میداند. طبق گفته ی این کتاب در زمان پادشاهی انوشیروان ساسانی برزویهی طبیب برنج را از هندوستان به گیلان آورده است. البته کشت و پیدایش برنج به طور فراگیر تا اواخر دوره ساسانی به طول انجامید زیرا تا پیش از آن مرم گیلان با شکار و پرورش دام گذران امور میکردند.
همچنین طبق نوشته ای که از ابن اثیر به جا مانده نشان می دهد کاشت برنج در قرن چهارم هجری در گیلان وجود داشته است. ابن اثیر میگوید که مرداویج در سال ۳۲۰ هجری قاصدی را به گیلان می فرستد تا برادرش وشمگیر را نزد وی ببرد. اما هنگامی که قاصد وشمگیر را مییابد با جمعی دیگر در زمین های گل آلود مشغول برنج کاری بوده است. اگر این نوشته صحت داشته باشد پس می توان گفت در قرن چهارم هجری کاشت برنج در گیلان رواج داشته و پیدایش برنج در این منطقه به پیش از آن باز میگردد.
در این که کاشت برنج در قرن هفتم در گیلان رواج داشته هیچ شکی نیست. زیرا فضل الله همدانی در کتاب آثار و احیاء چگونگی پیدایش برنج و نیز کشت آن در گیلان را به طور کامل توضیح داده است. و حتی عنوان نموده که برنجی که در گیلان تولید می شود نسبت به برنج مناطق دیگر کیفیت بالاتری دارد. این گفته نشان دهنده ی آن است که به قطع یقین در قرن هفتم برنج در گیلان و مازندران و مناطق دیگری کشت شده است.
کهن ترین سند کتبی در مورد تاریخچه ی کاشت برنج در شمال ایران
همان طور که گفتیم این که چه زمانی و چگونه کاشت برنج در شمال ایران رواج یافته است اطلاعات دقیقی در دست نیست و تمامی مطالب گفته شده بر اساس شواهد و روایاتی است که وجود دارد. اما قدیمی ترین سند کتبی که در مورد تاریخچه ی کاشت برنج در شمال ایران وجود دارد مربوط به قرن دوم هجری است. این سند یک نوشته به جا مانده از یک طبیب طبرستانی (مازندرانی) به نام علی ابن سهل ابن الطبری است.
از این طبیب کتابی به نام فردوس الحکمه به جا مانده است. در بخشی از این کتاب وی در مورد برنج صحبت کرده و خواص تغذیهای آن را برشمرده است و در مورد مزایای برنج صحبت کرده است. وی همچنین در مورد عمر برنج و رشد ان نیز مطالب را عنوان کرده است. به عنوان مثال در یک قسمت از کتاب میگوید: ” در طبرستان برنجی دیدم که ۴۰ سال از عمر آن گذشته بود. “
از این شواهد و قرائن پیداست که تاریخچه ی کاشت برنج در ایران نیز قدمتی طولانی دارد و مردم ایران از دیرباز نسبت به کشت و مصرف برنج اهتمام داشتهاند.
شیوه ی پخت برنج به روش کنونی و استفاده از کلمه ی پلو برای برنج پخته شده از دوران صفویه وارد ایران شده است. در این زمان برنج به عنوان یک غذای اعیانی در دربار پادشاهان در کنار بسیاری از غذاهای مجلل آن زمان پخت می شده است.
نتیجه گیری
برنج را میتوان قدیمی ترین گیاه خوراکی و مهمترین منبع تغذیه مردم جهان بعد از گندم دانست. این گیاه با قدمتی ۱۴ هزار ساله مسیر طولانی را طی نموده تا به شکل کنونی اش برسد. همچنین تاریخچه ی برنج در ایران نیز حداقل عمری دو هزار ساله دارد و از دیرباز این غلات مورد توجه ایرانیان بوده است.
من قبلا شنیده بودم سند معتبری که نشان دهد برنج اولین بار در ایران در گیلان بوده در دسترس نیست و فقط شنیده ها این رو نشون میده. آیا درسته؟
همه این موارد بر حسب نوشته ها یا سند های تاریخی می باشد
خیلی مطلب خوبی بود، من تا حالا برنج چینی نخوردم، ولی فکر کنم مثل برنج هندی باشه
والا الان هم با این قیمت، برنج غذای اعیونی شده!
به نظر من که فرقی ندارد چه نوع برنجی باشد. برنج مرغوب از هرجای جهان دارای مواد مغذی یکسان هستند.
یا خدا! ۱۴۰۰۰ سالشه؟
چه جالب جایی نخونده بودم
چه جالب من که اصالتا شمالیم نمیدونستم